BIOS Nedir ve Çalışma Prensibi.!

BIOS Nedir ve Çalışma Prensibi.!

BIOS Nedir?

“Basic Input / Output System” (Temel Giriş/ ÇıkışSistemi)
kelimelerinin başharflerinin birleşmesiyle meydana gelmiştir. BIOS, bilgisayar ilk açıldığı anda çalışmaya başlayan küçük bir yazılımdır.
BIOS yazılımı, anakart üzerinde sabit olarak bulunan ROM (Read Only Memory - Sadece Okunabilir Bellek) adını verdiğimiz bir Chip(Yonga) içindedir (Resim 2.1).




BIOS yazılımı, sistemin ayrılmaz bir parçasıdır. Sistemin kapatılmasıya da formatlanması durumunda BIOS silinmez. Bunun nedeni de, BIOS’un diskte değil, anakart üzerine monte edilmiş, salt okunabilir bir bellek olan ROM yongasında kayıtlı olmasıdır.


ünümüz anakartların çoğu şimdilerde kullanıcılar tarafından kolayca güncellenebilen, Flash BIOS olarak da bilinen EEPROM (Electrically Erasable Programmable Read Only Memory - Elektrikle Silinebilir Programlanabilir Sadece Okunabilir Hafıza) adlıROM bellek kullanmaktadırlar (Daha önceki BIOS'ların çipleri güncellenebilmek için anakarttan fiziksel olarak çıkartılır ve daha yenisi ile değiştirilirdi).
(Resim 2.2)

BIOS Ne İşe Yarar?

Bilgisayarıilk açtığımızda çalıştırılan ilk program BIOS’tur. İlk olarak bilgisayarın donanımını tarar ve test eder. Bu işlem Power On Self Test ( İlk açılışta kendini sınama) veya POST olarak adlandırılır. Bu test sırasında BIOS, herhangi bir sorunla karşılaştığı zaman bunu kullanıcıya yazılı veya sesli hata mesajı olarak bildirir. Daha sonra BIOS, işletim sistemini yükler.

POST; güç kaynağının normal işlevlerini, anakartı, işlemciyi, giriş/çıkış denetleyicilerini, belleği, klavyeyi ve video bileşenlerini kontrol eden birçok test çalıştırır. Bilgisayar POST aşamasınıtamamlarsa kısa tek bir bip ya da iki kısa bip sesi çıkarır (BIOS üreticisine bağlı olarak ses sayısı değişebilir.). POST, problem tespit ederse, ön yükleme sürecini yarıda keser ve görüntüsel olarak ekrana yazılıya da duyulabilir bir seri bip sesi ile hata mesajı verir.

BIOS’ta yapılabilecek ayarlarışöyle sınıflandırabiliriz:

1. Anakart tarafından desteklenen özellikleri kapatmak/açmak ve bu özelliklerin değerlerini değiştirmek/gözlemlemek: BIOS, bilgisayarın donanımı hakkında tüm bilgiye sahip olur ve bu donanımların birbirleri ile haberleşmeleri işlemini üstlenir. Örneğin ses kartı, modem gibi parçalarıüzerinde barındıran bir anakart aldığınızda, anakartınızın üzerine takılıolan aygıtların listesini işletim sisteminize BIOS verir. Anakart üzerinden desteklenen bir donanımıBIOS yazılımıiçerisinde iptal ettiğimizde ise işletim sisteminiz bu aygıtıartık görmeyecektir. Örneğin, on - board olarak ses kartıtaşıyan anakartın BIOS’una girerek ses özelliğini iptal ettiğimizde işletim sistemi artık bu ses kartını algılayamayacaktır.

2. Anakartın üzerine takılıolan donanımların çakışmamasıve düzgün çalışması için gereken parametreleri ve adresleri tayin etmek: BIOS, anakart üzerine takılıolan donanımların “çalışma adreslerini” işletim sistemine bildirerek onların doğru düzgün çalışmasına olanak tanır. Normal şartlarda BIOS, aygıtların “çalışma adreslerinin” belirlenmesini işletim sistemine yaptırır. Fakat kalabalık ek donanıma sahip bir sistemde, bazı donanımların “çalışma adresleri”, işletim sistemi tarafından aynıatandığında, çakışma dediğimiz olay ortaya çıkar. Çoğu zaman, aynı“çalışma adresine” sahip donanımlar kendi aralarında bu yeri paylaşarak sorun çıkartmazken, bazı durumlarda aynıçalışma adresine ait donanımlar bu adresi paylaşmak istemezler. Böyle bir durumda iki donanım da çalışmaz. Ama BIOS’a girip, aygıtların kullanmasıgerektiği çalışma adreslerini (IRQ, DMA vs.) kendimiz belirlediğimizde her iki donanım da çalışmasına devam eder.

3. Anakartın, sistem açılışında (BOOT) ilk olarak kullanacağıaygıtı(CD ROM, Floppy, Hard disk) BIOS belirler: BIOS, ilk açılışişlemlerini tamamladıktan sonra bilgisayarın bir işletim sistemi ile açılmasıiçin işlem sırasınıiçerisinde işletim sistemi bulunduran bir aygıta bırakması gerekir. Burada bilgisayar, Disket sürücü, CD ROM veya hard disk gibi disk ortamlarından herhangi birisi ile açılmak istenebilir. Burada bilgisayarın hangi aygıtta bulunan işletim sistemi ile açılacağıönceliğini, yine BIOS içerisinde yapılmış olan açılış(BOOT) ayarlarıbelirler.

BOOT (Başlatma): Bilgisayarın, açıldığında bir dizi sıradan kontrolleri yapıp bilgisayarın açılabilmesi için gerekli olan sistem dosyalarını yükleyerek işletim sistemini devreye sokma işlemidir.

POST Nasıl Çalışır?

1. Bilgisayarınızıaçtığınızda elektrik akımıCPU (Central Process Unit – Merkezi İşlem Birimi) ünitesine gider ve orada bilgisayarın önceki kullanımından kalmış bilgileri siler.

2. CPU (Mikroişlemci), elektrik akımıtarafından uyarıldığında ROM’da yer alan BIOS yazılımını RAM (Random Access Memory - Rastgele Erişimli Bellek)’e yükleyerek aktif hale getirir. BIOS programı; kendi içindeki kayıtlıbilgilerden, önce kendini ve POST programını kontrol eder, daha sonra System Bus (Bilgisayarın donanımlarınıbirbirine bağlayan devreler)’a sinyal göndererek devrelerinin görevlerini yapıp yapmadığını kontrol eder.

3. POST testi, bundan sonra bilgisayarın ekran görünümünü kontrol eden video sinyallerini ve ekran kartının hafızasınıtest eder. İşte bu andan itibaren ekranımız görüntü vermeye başlar.

4. POST, çalışmasına devam eder ve RAM belleklerin gereği gibi vazife görüp görmediğini belirlemek üzere bir dizi testler yapar. Bütün belleklere sırasıile bazı bilgiler kaydederek daha sonra bu bilgileri okur ve yazılan ile okunanıkarşılaştırır. Bazı bilgisayarlarda, bu aşamada ekranda hafıza kapasitesini gösteren rakamların sayıldığını görebilirsiniz.

5. Daha sonra POST, bilgisayara bağlıklavyenin bağlantısınıve herhangi bir tuşunun basılıp olup olmadığını kontrol eder. Bu sırada varsa klavye üzerindeki kontrol ledleri yanıp söner.

6. Floppy disk’e (disket sürücü) ve sabit disklere sinyal göndererek, hazır ve çalışır durumda olup olmadıklarını ve tepkilerini belirler. Bu sırada floppy diskten ses gelir.

7. POST, yaptığıtestin sonuçlarınıCMOS (hangi ekipmanların bilgisayara bağlı olduğunu belirleyen bilgilerin sabit olarak kayıtlı olduğu yonga) ile karşılaştırarak yeni bir donanımın varlığınıaraştırır. Son işlem olarak ta CMOS daimi hafızasında kayda geçer.

8. Bundan sonra BIOS’ta belirtilen ayara göre BOOT (ilk açılma) işlemi gerçekleştirilerek işletim sistemi çalıştırılır.

BIOS’ta Yapılan Değişiklikler Nereye Kaydedilir?

BIOS, ROM içerisinde bulunan bir yazılımdır. ROM ise sadece okunabilir bir bellek olduğu için hiçbir değişiklik kaydedilemez. Bu yüzden BIOS üzerinde yaptığımız değişikliklerin bir yere kaydedilmesi gerekir. BIOS’da ayarları değiştirdiğimizde bu ayarlar CMOS denilen bir bellek çeşidine kaydedilir. CMOS (Complenmentary Metal Oxide Semiconductor), "Eşlenik Metal Oksit Yarıiletken" in kısaltmasıdır. Bilgilerin burada tutulması için bir pil ile CMOS sürekli beslenir ve kaydedilen ayarların burada sürekli kalması sağlanır.


Güç Düğmesine basıldığında, CMOS’da kayıtlıolan BIOS ayarlarına göre sistem açılır. Kayıtlıolan ayarlar bir süre sonra kayboluyor ve sık sık “CMOS Checksum error” hatası ekranda gözüküyor ise, anakartın üzerinde bulunan pilin değiştirilmesi gerekir. Bu da sorunu çözmezse, CMOS yongası bozulmuş demektir.

BIOS Çeşitleri

Değişik anakartlar, farklı BIOS SETUP yazılımlarını içermektedir. Farklıfarklı markaların ürettikleri farklı BIOS’lar bulunmaktadır. Farklı firmaların BIOS ayarları bu BIOS sistemlerine göre farklılık gösterir.

Piyasadaki BIOS çeşitleri şunlardır;

 Award Software.
 Phoenix BIOS.
 AMI BIOS ( American Megatrends ).
 Award Medallion BIOS ( Phoenix BIOS + Award BIOS ).

Award Medallion BIOS, Award BIOS ile Phoenix BIOS birleşmesinden dolayı Phoenix BIOS’un arabirimi ile Award BIOS’un özelliklerinin karışımından oluşmuştur. En çok kullanılan BIOS türü Award BIOS’tur. SETUP seçeneklerinin çoğu tüm BIOS’larda aynı şeyi ifade etmektedir. Fakat seçeneklerin ifade şekilleri ve BIOS SETUP MENÜ ara yüzü farklı olabilmektedir.